Raymond Zaal

expert

Dr. Raymond Zaal MBA

“Bij registercontrollers in de publieke sector staat het belang van de burger helder op het netvlies"

 

In een sterk veranderende wereld is het als registercontroller belangrijk dat je kunt vertrouwen op je morele kompas. Dat je kunt omgaan met nieuwe ethische dilemma’s. Raymond Zaal geeft over dit onderwerp dit jaar weer verschillende cursussen via de VRC Finance Academy. “Registercontrollers die werken in de publieke sector, bij de (semi)overheid, vinden van zichzelf dat ze een voorbeeldfunctie moeten vervullen. Dat geeft een grote verantwoordelijkheid.”

Zaal ziet een verschil tussen registercontrollers die werken in de private sector en de publieke sector. “Die tweede groep controllers heeft een, zoals ik dat noem, publieke sectormotivatie. Zij hebben vaak andere drijfveren dan controllers in de private sector. Het is lastig om zo’n uitspraak wetenschappelijk te bekrachtigen. Maar in de gesprekken die ik voer met registercontrollers uit de publieke sector, komt dat gevoel sterk naar voeren. Zij voelen zich heel verantwoordelijk voor hun publieke rol en het effect van hun beslissingen op de burgers, de belastingbetalers. Dat is een andere verantwoordelijkheid dan de registercontrollers die werkzaam zijn in de private sector.”

Concessies doen

Volgens Zaal, die gepromoveerd is op onderzoek naar oorzaken van onethisch gedrag in de bancaire sector, vertaalt dat gevoel zich in de manier waarop controllers handelen. “Zij zijn bereid om concessies te doen. Registercontrollers die werkzaam zijn in de publieke sector kunnen misschien wel meer verdienen in de private sector, maar dat is voor hen meestal niet het belangrijkste. Voor hen speelt het dienen van de burger een belangrijke rol.”

De schoen begint te wringen voor registercontrollers als er een dilemma ontstaat over hoe strikt regels nageleefd moeten worden. Zaal: “Zeker als het blijkt dat burgers daar hinder van ondervinden. Neem sommige aspecten van milieuwetgeving. Voor veel bedrijven en burgers is dat een heet hangijzer. Hoe strikt ga je daarmee om als je weet dat mensen hun werk daardoor kunnen verliezen? Knijp je een oogje toe of hanteer je strikt de regelgeving omdat je voor een overheidsinstelling werkt? Als je vindt dat je een voorbeeldfunctie vervult, kun je je het niet veroorloven om dat oogje toe te knijpen.”

Juiste afstelling moreel kompas

Om ethisch juist te kunnen handelen, is het noodzakelijk dat het morele kompas van de registercontroller juist is afgesteld. Zaal twijfelt er niet aan dat dat zo is bij de meeste van hen. “Het zijn verstandige mensen die weten wat ze moeten doen. Maar in de praktijk, net als bij een echt kompas, kan het kompas uit het lood worden geslagen. Er kan een magneet tegenaan worden gehouden, waardoor de naald van het kompas niet meer de juiste kant op wijst. Bijvoorbeeld veranderende wetgeving die ervoor zorgt dat bepaald handelen niet meer mag. Of de macht van de verzekeraars of de farmaceutische industrie in de zorgsector, die je dwingt andere keuzes te maken dan je eigenlijk zou willen.”

“Registercontrollers voelen zich heel verantwoordelijk voor hun publieke rol en het effect van hun beslissingen op burgers.” 

Belangenverstrengeling

Belangenverstrengeling is een issue dat bij de overheid een rol kan spelen. Zaal komt met een voorbeeld van een echtpaar. “De vrouw werkt bij een overheidsinstelling en moet een opdracht geven aan een bedrijf. In dat bedrijf is haar partner werkzaam. De vrouw houdt zich een tijd afzijdig om belangenstrengeling te voorkomen, maar op een gegeven beweegt het de richting op dat de opdracht niet naar het bedrijf van haar man gaat. Dat is treurig voor de man omdat die een mooie opdracht misloopt. Dus stelt de man aan zijn vrouw de vraag: ‘kan jij nog wat voor ons betekenen?’ In zo’n situatie wil je niet terechtkomen. Maar wat moet je doen als dat toch zo loopt?”

Als Zaal dit voorbeeld bespreekt met registercontrollers werkzaam in de publieke sector, merkt hij dat zij streng zijn. “Zij zeggen: ‘Daar gaan we echt niet op in. Dat is ondenkbaar.’ In andere sectoren, zo is mijn ervaring, zijn mensen wat pragmatischer. Gelukkig komt in de praktijk een dergelijk voorbeeld niet vaak voor, maar het is goed om te zien dat controllers in de publieke sector een goede antenne hebben om belangenverstrengeling te herkennen en te vermijden.”

Wat moet de controller adviseren?

Zaal, die ook cursussen geeft over ethiek en het moreel kompas voor registercontrollers in de marktsector, komt met nog een voorbeeld. Daarin komt het verschil tussen registercontrollers werkzaam in de publieke en de marktsector weer naar voren . “Een basisschool heeft een groot tekort aan personeel. De directeur heeft het idee om een leraar aan te trekken die eigenlijk net te ver weg van de school woont. Met het openbaar vervoer naar de school komen, is eigenlijk geen optie. Hij of zij heeft ook geen rijbewijs. Dus zegt de directeur: ‘wij geven die persoon een Speed Pedelec, zo’n snelle elektrische fiets.’ Dan is de afstand tussen de school en het huis geen probleem meer. Wat moet de directeur doen? Wat moet de controller adviseren?”

Wat volgens Zaal blijkt is dat controllers die werkzaam zijn in de publieke sector, met allerlei redenen komen om die persoon niet aan te nemen. Omdat je daarmee een verkeerd precedent schept. Zaal: “Ik heb hetzelfde voorbeeld gebruikt bij controllers in de private sector en die zeggen vaak zonder twijfel: ‘doen’. Gelijk die persoon aannemen en hem of haar die fiets geven. Dan is het probleem opgelost, want er moet toch iemand voor de klas staan. Dat het niet helemaal volgens de regels is en je voor scheve verhoudingen zorgt, is van ondergeschikt belang. Ik vind het fascinerend om dat verschil te zien. Het zijn allemaal registercontrollers die hetzelfde soort opleiding hebben gehad. Alleen de ene groep is gesocialiseerd door het feit dat ze in de publieke sector werken en de andere groep doordat ze in de private sector werkzaam zijn. Dat levert een verschil op in benadering. Het is geen kwestie van goed of fout, maar de sector waarin je actief bent, bepaalt mede de belangen die je hebt en vertegenwoordigt.”

 

"De schoen begint te wringen voor registercontrollers als er een dilemma ontstaat over hoe strikt regels nageleefd moeten worden."

 

Specifieke problematiek in de zorgsector

Vanaf dit jaar geeft Raymond Zaal een nieuwe cursus over de ethiek en het moreel kompas in de zorgsector. Tijdens deze cursus wordt vanuit verschillende theoretische en praktische invalshoeken ingegaan op de ethische implicaties van actuele ontwikkelingen en innovaties waarmee registercontrollers in de zorgsector te maken hebben of krijgen. Zaal: “De gezondheidszorg kent specifieke problematiek en vraagstukken die een aparte cursus verdienen. Zoals de bekostiging van de zorg, de inzet van zzp’ers en de belangen die spelen in productie van medicijnen.”

Het Deense bedrijf Novo Nordisk is afgelopen jaar uitgegroeid tot een van de meest waardevolle beursfondsen van Europa. Het bedrijf brengt het diabetesmedicijn Ozempic op de markt. Datzelfde medicijn blijkt een erg effectief middel om snel af te vallen. Door de grote vraag die daardoor is ontstaan, zitten diabetespatiënten regelmatig zonder Ozempic. Zaal: “Deze kwestie levert verschillende ethische problemen op. Bijvoorbeeld de vraag of een diabetespatiënt voorrang moet krijgen op iemand met overgewicht. Maar behalve de beschikbaarheid, speelt ook de prijs van Ozempic een rol. De medicijnen zijn duur en worden op dit moment vooral gebruikt door mensen die dat kunnen betalen. In de Verenigde Staten is men bang dat, als dat medicijn vergoed gaat worden door zorgverzekeraars, de zorgpremies fors stijgen. En niet alleen omdat het medicijn zo duur is, maar ook omdat veel mensen het gaan gebruiken. Dat is typisch een probleem dat op het bordje van de registercontroller kan komen te liggen. Hoe ga je daarmee om? Dat bespreken we tijdens de Ethiek en Moreel Kompas voor Controllers in de Zorgsector.”

Raymond Zaal

Zaal: “In de praktijk kan, net als bij een echt kompas, het kompas uit het lood worden geslagen.”

Raymond Zaal

Functie: universitair docent en onderzoeker financiële ethiek.
Organisatie: Rijksuniversiteit Groningen.
Leeftijd: 60. 
Ambitie: financiële professionals inspireren om kritisch en constructief na te denken over ethische aspecten van hun werk.